mtDNK je genetski materijal koji se prenosi direktnom ženskom linijom sa majke na djecu, a samo ga ćerke dalje prenose na svoju djecu. mtDNK je ograničene veličine i sastoji se od oko 16.500 baznih parova u poređenju sa Y DNK koja ima 62 miliona istih. To znači da mtDNK nije optimalna za tačno praćenje porijekla i migracija stanovništva. Sve bazalne mtDNK haplogrupe su se pojavile tokom gornjeg paleolita. I dublje utvrđene mutacije, nažalost, vrlo često završavaju u doba neolita i bronzanog doba i teško ih je dovesti u vezu s prepoznatljivim etničkim i lingvističkim grupama kroz historiju.
Praktično sve evropske mtDNK haplogrupe su potekle iz predačke haplogrupe N koja predstavlja jednu od dvije veće migracije iz Afrike prije 60.000–80.000 godina. Danas, mtDNK vrlo malog broja Evropljana pripada ovoj baznoj haplogrupi, a većina njih pripada haplogrupama H, I, J, K, T, U, V, W i X. Među Bošnjacima je testirana samo jedna osoba koja nosi mtDNK kod koji ne pripada ovoj predačkoj haplogrupi.
Većina današnjih evropskih mtDNK grana je ušla u Evropu u nekoliko migracija tokom gornjeg paleolitika (prije 45.000–10.000 godina). Glavna haplogrupa starijeg perioda (prije 45.000–26.000 godina) bila je vjerovatno U5. U srednjem periodu se ističu haplogrupe HV, U1, U2 i U4. U kasnom periodu gornjeg paleolita najfrekventnije su bile haplogrupe H, K, T/T2, W i X. S neolitom se u Evropi javljaju i haplogrupe J, T1 i U3.
HAPLOGRUPE ZASTUPLJENE KOD BOŠNJAKA
Makro haplogrupa HV
Ovo je dominantna veća haplogrupa kojoj u Evropi pripada preko 40% populacije. Nastala je iz predačke haplogrupe R0 prije oko 25.000 godina. U manjoj mjeri se nalazi u sjevernoj Africi, na Bliskom Istoku, centralnoj i sjevernoj Aziji, kao i istočnoj obali Afrike. Njene haplogrupe H1 i V (moguće i H3) su vjerovatno bile najčešće prisutne kod zapadnoevropskih lovaca-sakupljača koji su živjeli u franko-kantabrijskom refugijumu tokom Zadnjeg glacijalnog maksimuma. Među Bošnjacima su najfrekventnije haplogrupe H1 i H5'36 (u osnovi H5). Haplogrupa H5 se uglavnom veže za indoevropske migracije tokom bronzanog doba.
Makro haplogrupa U
Makro haplogrupa U je vrlo stara i nastala je prije nekih 50.000 godina na području sjeveroistoka Afrike i Bliskog Istoka. Među Evropljanima unutar nje dominiraju haplogrupe U3, U4, U5 i U8/K. Među Bošnjacima je najbrojnija U5, potom U4 i K. Haplogrupa U5 je najzastupljenija na zapadu i sjeveru Evrope i bila je dominantna među paleolitskim i mezolitskim lovcima-sakupljačima sjeverne Evrope, ali je u kontinentalnom dijelu Evrope konstantno opadala tokom neolita i kasnijih razdoblja. Haplogrupa U4 je odavno prisutna u Evropi, ali je njena trenutna distribucija plod indoevropskih migracija tokom bronzanog doba. Haplogrupa K se u Evropi uglavnom veže na neolitske migracije.
Makro haplogrupa JT
Nastala je na Bliskom Istoku prije oko 50.000 godina. U Evropu se pojavljuje tokom paleolitika, a najveću difuziju doživljava sa neolitskom ekspanzijom zemljoradnika, ali i sa kasnijim indoevropskim migracijama. U okviru nje, među Bošnjacima su najčešće haplogrupe T2 i J1.
Haplogrupa I
Vrlo je rijetka u Evropi, a najviše je prisutna na sjeveru i istoku Evrope, a također i na Kavkazu i u centralnoj Aziji do Indije. Pojavila se u Evropi sa indoevropskim migracijama i bila je prisutna u Unjetičkoj kulturi.
Haplogrupa W
U Evropi je prisutna s nikom frekvencijom, a najčešće se javlja na istoku Evrope, od Crnog mora do Baltika, te istočnije do Pakistana i sjevera Indije. Ova haplogrupa vrlo dobro korespondira indoevropskim migracijama tokom bronzanog doba.
Haplogrupa X
Radi se o vrlo staroj haplogrupi koja se nalazi diljem evroazijskog kontinenta, sjeverne Afrike, kao i među američkim urođenicima. Među Bošnjacima je do sada pronađena samo njena grana X2 koja se uglavnom veže za indoevropske migracije.
Haplogrupa L
Ova haplogrupa je nastala prije više od 20.000 godina i uglavnom se sreće u podsaharskoj Africi. U Evropi je nalazimo uglavnom ispod grane L2a1 u istočnoj Evropi. Među Bošnjacima je testiran samo jedan uzorak koji joj pripada.
mtDNK BOSANSKIH SRBA I HRVATA
Malyarchuk i saradnici su 2003. g. obavili mtDNK testiranje 144 uzorka Hrvata i Srba iz BiH. Raspodjela haplogrupa izgleda ovako:
- R0/HV/V/H – 56.25% [haplogrupi H pripada 47.92%]
- J/T – 11.8%
- U/K – 23.61% [haplogrupi U5 pripada 11.8%]
- N1/I – 3.47%
- W – 1.39%
- X – 1.39%
- L1 – 0.69% [daljeg afričkog porijekla]
- M – 1.39% [daljeg istočnoazijskog porijekla]
REFERENCE
- Bošnjački DNK Projekat
- Malyarchuk et al (2003). Mitochondrial DNA variability in Bosnians and Slovenians. DOI: 10.1046/j.1469-1809.2003.00042.x.
- Malyarchuk et al (2008). Mitochondrial DNA phylogeny in Eastern and Western Slavs. DOI: 10.1093/molbev/msn114.
- Origins, spread and ethnic association of European haplogroups and subclades, mtDNA haplogroups. https://eupedia.com/... (pristupljeno 12.2.2025.)
- PhyloTree.org – mtDNA tree Build 17, verzija 18. feb. 2016 (pristupljeno 12.2.2025.)
- YFull.com, filogenetsko stablo mtDNK. www.yfull.com/mtree (pristupljeno 12.2.2025.)
